วันที่ 13 ตุลาคม ของทุกปี เป็นวันนวมินทรมหาราช วันคล้ายวันสวรรคตของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และ เพื่อน้อมรำลึกในพระมหากรุณาธิคุณ ที่พระองค์ทรงทำงานหนักเพื่อประชาชนคนไทยมาตลอดพระชนม์ชีพ และสิ่งที่พระองค์ทรงสร้างทิ้งไว้สำหรับคนไทย นั่น คือ ศูนย์ศึกษาการพัฒนาทั้ง 6 แห่งอันเนื่องมาจากพระราชดำริ เพื่อแก้ปัญหาด้านการเกษตร และอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม
และหนึ่งในนั้น คือ ศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยทราย อันเนื่องมาจากพระราชดำริ อำเภอชะอำ จังหวัดเพชรบุรี เป็น 1 ใน 6 โครงการพระราชดำริ พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ได้พระราชทานพระราชดำริให้จัดตั้ง “ศูนย์ศึกษาการพัฒนาอันเนื่องมาจากพระราชดำริ” ขึ้นตามภูมิภาคต่างๆ
ประกอบด้วย 1.ศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยฮ่องไคร้อันเนื่องมาจากพระราชดำริ จังหวัดเชียงใหม่ 2.ศูนย์ศึกษาการพัฒนาภูพานอันเนื่องมาจากพระราชดำริ จังหวัดสกลนคร 3.ศูนย์ศึกษาการพัฒนาอ่าวคุ้งกระเบน อันเนื่องมาจากพระราชดำริ จังหวัดจันทบุรี 4.ศูนย์ศึกษาการพัฒนาพิกุลทอง อันเนื่องมาจากพระราชดำริ จังหวัดนราธิวาส 5. ศูนย์ศึกษาการพัฒนาเขาหินซ้อน อันเนื่องมาจากพระราชดำริ จังหวัดฉะเชิงเทรา 6. ศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยทราย อันเนื่องมาจากพระราชดำริ จังหวัดเพชรบุรี
วัตถุประสงค์ ในการจัดตั้งศูนย์ศึกษาการพัฒนาตามพื้นที่ต่างๆ มาจาก พระองค์ ต้องการที่จะอนุรักษ์ และพัฒนาทรัพยากรสิ่งแวดล้อม โดยจะต้องทำให้ชุมชนมีความเข้มแข็งก่อน และพัฒนาต่อไปให้ประชาชนสามารถพึ่งตนเองได้ โดยนำแนวคิดส่งเสริมความรู้เทคนิควิชาการสมัยใหม่พร้อมๆกันไปด้วย
สำหรับศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยทราย อันเนื่องมาจากพระราชดำริ เดิมเป็น ป่าโปร่ง คนไปตัดไม้สำหรับเป็นฟืนและสำหรับเผาถ่าน ต่อจากนั้น มีการปลูกพืชไร่และสับปะรดจนดินจืดกลายเป็นทราย ถูกลมและน้ำชะล้างไปหมด จนเหลือแต่ดินดาน ซึ่งเป็นดินที่แข็งตัวเมื่อถูกอากาศ ดินนี้ก็ไม่มีแร่ธาตุที่เป็นประโยชน์...”
ด้วยเหตุนี้ เมื่อวันที่ ๕ เมษายน ๒๕๒๖ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว จึงมีพระราชดำริให้พัฒนาพื้นที่เป็นศูนย์ศึกษาการพัฒนาเพื่อฟื้นฟูสภาพแวดล้อมด้วยการปลูกป่า และจัดหาแหล่งน้ำโดยจัดให้ราษฎรที่ทำกินเดิมได้มีส่วนร่วมในการรักษาป่าไม้และ ได้ประโยชน์จากป่าไม้ควบคู่ไปกับการพัฒนาเกษตรกรรมที่เหมาะสมเพื่อพัฒนาอาชีพ
โดยนำพื้นที่พระราชนิเวศน์มฤคทายวัน ตามประกาศพระบรมราชโองการของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๖ พ.ศ. ๒๔๖๗ จำนวน ๒๒,๖๐๐ ไร่ ศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยทรายฯ ได้รับมอบสิทธิครอบครองและทำประโยชน์จากสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ ตามแนวพระราชดำริ เพื่อใช้เป็นพื้นที่หลักในการฟื้นฟูระบบนิเวศน์ และทำการศึกษาทดลองตามแนวพระราชดำริ มีบริเวณตั้งแต่แนวเขตด้านทิศตะวันตกจนถึงแนวสายไฟฟ้าแรงสูง จำนวน ๘,๗๐๐ ไร่
นอกจากนี้ พื้นที่สวนสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี เป็นพื้นที่ที่ศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยทรายฯ ได้รับมอบอำนาจให้ดูแลและใช้ประโยชน์ตามพระราชประสงค์ จำนวน ๓๔๐ ไร่และ หมู่บ้านเป้าหมายในการขยายผล และถ่ายทอดเทคโนโลยี จำนวน ๔ ตำบล ๑๘ หมู่บ้าน ได้แก่ ตำบลสามพระยา ตำบลห้วยทรายเหนือ ตำบลชะอำ และตำบลไร่ใหม่พัฒนา
ปัจจุบัน ศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยทราย ฯ เป็นพื้นที่ต้อนรับนักท่องเที่ยว และนักเดินทาง ด้วย โดยภายในศูนย์ จะมีร้านเครื่องดื่ม ร้านอาหาร และศูนย์จำหน่ายสินค้า ที่ได้รวบรวมสินค้าจากศูนย์ศึกษาการพัฒนา ฯ จากทั่วประเทศมาจำหน่ายที่ศูนย์ แห่งนี้ ในราคาที่ใครเห็นแล้วก็ต้องว้าว เป็นราคาไม่แพง แต่เน้นคุณภาพ ต้อนรับนักท่องเที่ยวที่เดินทางมาเที่ยวทะเลชะอำ เพชรบุรี จะต้องแวะ
และภายในศูนย์ฯ ยังเปิดให้ผู้สนใจเรียนรู้ เรื่องการทำการเกษตร และการฝึกอบรมการสร้างอาชีพในแบบต่างๆ และที่พลาดไม่ได้ คือ การได้มาชิมน้ำอ้อยสด ปลูกบนพื้นที่ศูนย์ฯแห่งนี้ มีรสชาติที่ใครได้มาชิมจะต้องบอกต่อ เพราะเป็นน้ำอ้อยที่รสชาติดีมาก
