ช่วยหาดใหญ่ ให้หายใจ! หนี้จากภัยพิบัติ… จะช่วยอย่างไร?

ดร.อนุพร อรุณรัตน์
อดีตสมาชิกวุฒิสภา

น้ำท่วม–หนี้ท่วม ทำไมไทยต้องมี "กฎหมายพักหนี้ภัยพิบัติร้ายแรง" เพื่อให้ความ ยุติธรรมกับผู้ประสบภัยในพื้นที่ภาคใต้

1. ทำไมไทยถึงต้องมีกฎหมาย "พักหนี้กรณีภัยพิบัติร้ายแรง"

• ภาพซ้ำที่เจ็บปวด: ตลอด 20 ปีที่ผ่านมา ตั้งแต่สึนามิปี 2547 น้ำท่วมใหญ่ปี 2554 จนถึง น้ำท่วมหาดใหญ่-สงขลาครั้งล่าสุด เราเห็นภาพเดียวกันซ้ำแล้วซ้ำเล่า คือ บ้านพัง รถพัง ร้านค้าพัง รายได้หาย แต่ "หนี้" ทุกก้อน ทั้งหนี้บ้าน หนี้รถ หนี้ SME ยังคงเดินต่อไปตามสัญญา

• คำถามเพื่อเปลี่ยนขั้ว: ในเมื่อภัยพิบัติไม่ใช่ความผิดของประชาชน เราจะปล่อยให้เขาต้อง "สู้กับหนี้ตามลำพัง" ไปอีกกี่ครั้ง?

• กฎหมายปัจจุบัน "ดีบนกระดาษ แต่ไม่ถึงมือคนส่วนใหญ่"

o กฎหมายไทยมีหลักการช่วยอยู่ เช่น ป.พ.พ. เรื่องเหตุสุดวิสัย (มาตรา 219) หรือ สัญญาเช่าซื้อรถระงับหากรถเสียหายหมด (มาตรา 567)

o ปัญหาคือ: สิทธิเหล่านี้ "ต้องไปใช้ในศาลเป็นรายคดี" ต้องมีทนาย ต้องสู ้ ต้องรอ คดีเป็นปี ในขณะที่คนเดือดร้อนไม่มีรายได้ ไม่มีทุนไปสู้คดี

• ทางออกคือ "โครงสร้าง": เราต้องเปลี่ยนจากการแก้ปัญหา "แบบวันต่อวัน–เหตุต่อเหตุ" มาเป็นการมี "กฎกติกากลางถาวร" ที่ชัดเจน เป็นธรรม และประชาชนคาดหวังได้ล่วงหน้า นี่คือที่มาของแนวคิด "กฎหมายพักหนี้ภัยพิบัติร้ายแรง"

2. หลักคิด CRDCs และบทเรียน "เบรกฉุกเฉินในสัญญาหนี้" จากต่างประเทศ

• CRDCs คืออะไร? ในระดับโลก มีเครื่องมือสำคัญชื่อ Climate-Resilient Debt Clauses (CRDCs) หรือ "เงื่อนไขหนี้ที่ยืดหยุ่นต่อสภาพภูมิอากาศ"

o หลักการ: เป็นข้อสัญญาในหนี้ที่เขียนไว้ตั้งแต่ต้นว่า ถ้าประเทศลูกหนี้เจอภัยพิบัติ ร้ายแรง เช่น พายุรุนแรง น้ำท่วมใหญ่ ประเทศนั้นมีสิทธิ "พักชำระหนี้ชั่วคราว" โดยไม่ถือว่าผิดนัด

• ปรัชญา "ไม่บังคับให้เลือกระหว่างช่วยประชาชนกับใช้หนี้": หลักคิดของ CRDCs คือ ความยุติธรรมในโลกที่มีวิกฤติภูมิอากาศ และไม่บังคับให้รัฐบาลต้องเอาเงินที่ควรใช้สร้างโรงพยาบาลหรือซ่อมถนน ไป "ใช้หนี้ก่อน"

• ต่างประเทศทำอย่างไร

o ญี่ปุ่น/เกาหลี: มีระบบ พักหนี้บ้าน พักหนี้ SME และกฎหมายฟื้นฟูชีวิตผู้ประสบภัยที่เป็นระบบถาวร

o สหรัฐฯ: เมื่อเกิดเฮอริเคน จะมีมาตรการ "forbearance" ให้ลูกหนี้บ้านหยุดชำระชั่วคราว 6–24 เดือน และ ไม่บันทึกเป็นผิดนัดในเครดิตสกอร์

• บทเรียนสำหรับไทย: เราต้องนำหลักคิดแบบ CRDCs มาปรับใช้ในระดับ "กฎหมาย ภายในประเทศ" เพื่อ "ออกแบบระบบหนี้ให้ทนต่อภัยพิบัติ" ให้กับหนี้บ้าน หนี้รถ และหนี้ SME ของคนไทยเอง

3. หนี้บ้าน – รถ – SME: ทำไมต้องเขียนไว้ในกฎหมาย

• หนี้บ้าน: บ้านคือหลักประกันชีวิต เมื่อถูกน้ำท่วมซ้ำเติม และยังถูกเร่งให้ผ่อนเท่าเดิม ในช่วงไม่มีรายได้ ย่อมเสี่ยง "ถูกยึดบ้าน" กฎหมายจึงต้องให้ สิทธิพักหนี้ และ ห้ามยึด/ขายทรัพย์ ในช่วงพักและช่วงฟื้นตัว

• หนี้รถ (กรณีเช่าซื้อ): กรณี "รถจมน้ำ" ชัดเจนมาก แม้ฎีกาจะวางหลักแล้วว่า สัญญาเช่าซื้อระงับ หากรถเสียหายจากเหตุสุดวิสัย แต่ในทางปฏิบัติ ลูกหนี้จำนวนมากไม่รู้สิทธิและต้องต่อสู้เอง กฎหมายใหม่จึงต้องรับรองหลักการนี้อย่างชัดเจน ห้ามฟ้องเกินส่วนหนี้ที่เหลือ และเปิดทางให้ใช้สิทธิยุติสัญญาได้ โดยไม่ต้องไปสู้ในศาลทุกคน

• หนี้ SME – ธุรกิจท้องถิ่น: ร้านอาหาร ร้านค้า โรงงานเล็ก ๆ คือ หัวใจของเศรษฐกิจ หาดใหญ่ น้ำท่วมทีเดียวทำให้ขาดทุนหมุนเวียน เครื่องจักรพัง ถ้าธนาคารไม่ช่วยพักหนี้ มีโอกาส "ตายยกแถบ" กฎหมายจึงต้องกำหนดให้ SME ในเขตภัยพิบัติ มีสิทธิร้องขอพักหนี้ 6–12 เดือน และมีโปรแกรมปรับโครงสร้างหนี้เฉพาะหลังภัย

4.รูปแบบ "กฎหมายพักหนี้ภัยพิบัติร้ายแรง" ที่ไทยควรมี

เราควรมีอย่างน้อยที่สุดคือ "พระราชบัญญัติพักหนี้กรณีภัยพิบัติร้ายแรง" ซึ่งเป็นกฎหมายโครงสร้าง (framework law) ที่กำหนดกรอบใหญ่ ๆ


5. ศูนย์ไกล่เกลี่ย / ฟื้นฟูหนี้ผู้ประสบภัย: หัวใจสำคัญที่ต้องมี

• กฎหมายอย่างเดียวไม่พอ: เพราะคนส่วนใหญ่ "อ่านกฎหมายไม่ออก–ใช้สิทธิไม่เป็น" เราจึงต้องมี "มือ" ที่ทำงานจริงในพื้นที่

• ศูนย์ช่วยเหลือเบ็ดเสร็จ: เราต้องมี "ศูนย์ช่วยเหลือด้านหนี้และกฎหมายสำหรับ ผู้ประสบภัย" ที่รวมกำลังกันจากหลายฝ่าย (อัยการ ยุติธรรมจังหวัด สภาทนายความ ธนาคารของรัฐ)

• ภารกิจ: ให้คำปรึกษาฟรี ช่วยตรวจสัญญา-ตรวจยอดหนี้ ช่วยเจรจา-ไกล่เกลี่ย ระหว่าง ลูกหนี้กับเจ้าหนี้ และช่วยทำคำร้องพักหนี้ 32

• พูดให้ง่าย: คือการให้ประชาชน "เดินเข้าประตูเดียว" แล้วได้ทั้งที่ปรึกษากฎหมายและที่ปรึกษาการเงินในที่เดียว นี่คือหัวใจที่จะทำให้กฎหมาย "เดินได้จริงในชีวิตคน"

6. ผลเชิงเศรษฐกิจ–สังคม และคำถาม–คำตอบ (Q&A)

6.1 ผลดีที่คาดหวังได้

• ต่อประชาชน: มีเวลา "ตั้งหลัก" หางานใหม่ ฟื้นกิจการ และค่อยกลับมาชำระหนี้ได้อย่างเป็นไปได้จริง

• ต่อระบบการเงิน: ลดความเสี่ยง NPL (หนี้เสีย) ระเบิดเป็นลูกระนาดในทันที เพราะการที่ลูกหนี้ล้มทั้งยืนกระทบสถาบันการเงินหนักกว่า การพักหนี้อย่างเป็นระบบช่วย รักษา ลูกค้าที่ดีให้กลับมาชำระหนี้ได้ในอนาคต

• ต่อเศรษฐกิจภาพรวม: ลดโอกาสที่พื้นที่สำคัญอย่างหาดใหญ่จะ "ฟื้นฟูไม่ขึ้น" และรักษาทุนมนุษย์-ทุนธุรกิจท้องถิ่นไม่ให้สูญหายไปหมดในวิกฤตเดียว

6.2 ชุดคำถาม–คำตอบ


สรุป

"สำหรับพี่น้องชาวหาดใหญ่และภาคใต้ที่ต้องเผชิญกับน้ำท่วมซ้ำ ๆ นี่คือสิ่งที่ผมอยากจะย้ำ ให้ชัดเจนครับ ภัยพิบัติไม่ควรทำให้ประชาชน 'เป็นหนี้จนชีวิตพังทั้งครอบครัว' เราต้องเปลี่ยนขั้วความคิดใหม่

เงินเยียวยาคือการช่วยเฉพาะหน้า แต่ระบบหนี้คือ 'หัวใจจริงของความเสียหาย' เราจึงต้องมี "กฎหมายพักหนี้ภัยพิบัติร้ายแรง" เป็นเครื่องมือที่สองที่ช่วยประชาชนไม่ให้จมน้ำไป พร้อมกับหนี้ ถ้ากฎหมายพักหนี้ดูแลชีวิตคน และงบประมาณดูแลโครงสร้างพื้นฐานเดินไปพร้อมกัน ประเทศไทยจะรับมือภัยในอนาคตได้อย่างยั่งยืน และเห็นหัวคนตัวเล็กจริง ๆ ครับ"

ดร.อนุพร อรุณรัตน์
อดีตสมาชิกวุฒิสภา